Zaburzenia osobowości – objawy i leczenie

Osobowość jest trwałą i dynamiczną strukturą integrującą nasze poglądy, przekonania, postawy, determinującą sposób funkcjonowania, nasz stosunek i przystosowanie do świata zewnętrznego. W przypadku zaburzeń osobowości mówimy o stałej i sztywnej dyspozycji do reagowania w określony sposób, przejawiającej się skrajnymi postawami oraz odmiennymi od przyjętych w danej kulturze czy grupie odniesienia wzorcami reakcji na świat i innych, utrudniającymi lub uniemożliwiającymi adaptację do zmieniającej się rzeczywistości. Osoby z zaburzeniami osobowości odczuwają permanentny dyskomfort, mają trudności z przystosowaniem społecznym i osiąganiem ważnych życiowo celów. Zaburzenia osobowości mają swe korzenie w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym a utrwalają się i krystalizują w dorosłości. Zaburzenia osobowości mogą obejmować wiele wymiarów osobowości, jak relacje z ludźmi, przystosowanie zawodowe, uczuciowość, sposób reagowania, myślenia, postawy. Podziału zaburzeń osobowości dokonano w oparciu o objawy dominujące w danym zaburzeniu.

Rodzaje zaburzeń osobowości

Rodzaje zaburzeń osobowości według Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych i Zaburzeń Zachowania ICD – 10 :

osobowość paranoiczna – osoby o tym typie zaburzenia osobowości prezentują nastawienie ksobne, mają tendencje do reagowania stanem wzmożonej czujności bez uchwytnej przyczyny, są niezwykle wrażliwi na realne bądź wyimaginowane odrzucenie, w relacjach społecznych są nadmiernie podejrzliwi i nieufni; często towarzyszy im lęk przed ludźmi, przeżywanymi jako źródło zagrożenia;
osobowość schizoidalna – osoby o tym typie zaburzenia osobowości stronią od innych ludzi, nie przejawiają potrzeb bliskości i afiliacji, nie tworzą intymnych więzi z innymi, przejawiają braki w podstawowych umiejętnościach społecznych, mają trudności z przystosowaniem do życia w grupie;
osobowość dyssocjalna (psychopatyczna) – osoby o tym typie zaburzenia osobowości cechuje brak uwewnętrznionych norm społecznych, brak im poczucia winy i motywacji do zmiany aspołecznych lub antyspołecznych zachowań;
osobowość emocjonalnie chwiejna:
- a) typ impulsywny – cechuje trudność z kontrolą impulsów agresywnych, labilność emocjonalna, popadania w skrajne emocje i zachowania, które nie poddają się kontroli “siłą woli” niezależnie od ich konsekwencji. Dominującym uczuciem jest tu gniew i wrogość, choć to one czują się stale atakowane. Zachowania agresywne występują jako odpowiedź na frustrację krytykę, dezaprobatę. U tych osób widoczny jest ograniczony wgląd w przyczyny i konsekwencje własnych zachowań.
- b) osobowość borderline – zwana też zaburzeniem osobowości “z pogranicza”, cechuje się niestabilnością w wielu kluczowych obszarach funkcjonowania pacjenta jak praca, związki intymne, relacje społeczne, obraz własnej osoby. Przejawiają silne tendencje destrukcyjne, tak w stosunku do siebie jaki i więzi, które tworzą z ludźmi;
osobowość histrioniczna – charakterystyczne dla tego typu zaburzenia osobowości jest skłonność do teatralności, dramatyzacji i przesadnego wyrazu. Osoby takie cechuje sugestywność i nadmierna zależność od oceny i opinii innych osób. W kontakcie osoby takie są nadmiernie uwodzicielskie i seksualizujące relacje;
osobowość anankastyczna – osobom o tym typie zaburzenia osobowości stale towarzyszy niepewność i uczucie zagrożenia, przed którym chcą się ochronić analizując wszelkie możliwe aspekty sytuacji. Są to osoby nadmiernie skrupulatne, pedantyczne, o bardzo wysokich, wręcz nieosiągalnych wymaganiach wobec siebie i innych. Osobowości anankastycznej towarzyszą podobne trudności jak u osób z nerwicą natręctw (zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne), jednak w przypadku osobowości mówimy o trwałej dyspozycji do reagowania w określony sposób a nie o objawie mogący się pojawiać lub ustępować.
osobowość lękliwa (unikająca) – permanentne uczucie niepokoju i lęku powoduje, że osoby o tym typie zaburzeń osobowości wycofują się z kontaktów społecznych, czują się nieprzystosowane, obawiają się odrzucenia i czują się nieakceptowane. Lęk nie jest w przypadku tych osób objawem, który pojawia się spontanicznie jak w przypadku zaburzeń lękowych , jest stałą częścią ich osobowości;
osobowość zależna – osoby o tym typie zaburzenia osobowości doświadczają trudności w podejmowaniu decyzji, ma tendencje do odraczania i unikania działań, mają tendencje do obarczania innych odpowiedzialnością za własne decyzje, chętnie podporządkowują się innym. Często przeżywają siebie jako nieporadnych i niezdolnych do samodzielnej egzystencji;
osobowość niedojrzała – osoby o tym typie osobowości mają trudności w przystosowaniu się do roli dorosłego człowieka i podjęciem określonych ról społecznych np. roli zawodowej, rodzicielskiej itp. Osoby takie nie podejmują działania nastawionego na cel, są pasywne, oczekujące stale wsparcia i opieki, usunięcia trudności. Ich zachowanie i reakcje emocjonalne są infantylne, niedostosowane do wieku. Cechuje je impulsywność, egocentryzm, złość w odpowiedzi na frustrację potrzeb;
osobowość narcystyczna – u osobowości narcystycznej dominujące jest poczucie niższości, bezwartościowości i pogardy do siebie samego kompensowane poczuciem wyższości i wyjątkowości, które u tych osób niezależnie od sukcesów życiowych nigdy nie osiąga zadowalającego poziomu. Toteż u tych osób częste są objawy depresyjne wynikające z ciągłego poczucia frustracji i niedosytu, niezależnie od włożonego wysiłku i pracy.

Zaburzenia osobowości – leczenie

Leczenie zaburzeń osobowości jest procesem długotrwałym ze względu na utrwalenie pewnych zachowań i postaw. Leczenie osób z zaburzoną osobowością wymaga od psychoterapeuty rzetelnego wykształcenia teoretycznego i dużego doświadczenia w pracy z pacjentami osobowościowymi. Istnieją dwa podejścia psychoterapeutyczne dostarczające terapeucie odpowiednich narzędzi do pracy z osobami zaburzonymi osobowościowo, są to psychoterapia psychoanalityczna i psychoterapia psychodynamiczna. Ważne jest więc, aby dopytać psychologa, z pomocy którego zamierzamy skorzystać z jakiej szkoły psychoterapeutycznej się wywodzi i w jakim nurcie psychoterapeutycznym pracuje. Aby terapia mogła być pomocna i stwarzać pacjentowi przestrzeń i sposobność do zmiany, terapeuta powinien pracować pod stałą superwizją. Skuteczność leczenia jest jednak wypadkową umiejętności terapeuty oraz zaangażowania, motywacji i gotowości do zmiany pacjenta. Psychoterapia pacjentów z zaburzoną osobowością może odbywać się w trybie indywidualnym lub grupowym. Psychoterapia indywidualna w przebiegu zaburzeń osobowości zazwyczaj odbywa się z częstotliwością 1 lub 2 razy w tygodniu.